Publicystyka

„Przysięga Ireny” to polsko-kanadyjska produkcja, która swoją premierę miała na 48. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Toronto, w 2023 r. Obraz wyreżyserowała Louise Archambault, kanadyjska reżyserka i scenarzystka. Zdjęcia kręcone były m.in. w Lublinie, gdzie film miał pod koniec kwietnia swoją lubelską premierę.

Fabuła oparta jest na prawdziwych wydarzeniach. Poznajemy historię Ireny Gut-Opdyke, która po wkroczeniu Armii Czerwonej do Polski została zgwałcona przez żołnierzy, a następnie zmuszona do pracy jako pomoc medyczna w szpitalu polowym. Wkrótce po ucieczce trafiła w ręce Niemców. Początkowo została skierowana do pracy w fabryce amunicji, skąd przeniesiono ją na stanowisko pomocy kuchennej w niemieckim hotelu garnizonowym w Radomiu. Tam poznaje majora SS Eduarda Rügemera i razem z nim wyjeżdża do Tarnopola. Na wiadomość o planowanej likwidacji tarnopolskiego getta, Irena pomaga Żydom ukryć się w pobliskim lesie. W domu Rügemera ukrywa kolejne osoby, którym dzięki temu udaje się przeżyć wojnę. Instytut Pamięci Yad Vashem uhonorował Irenę Gut tytułem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. W roli Ireny Gut przedstawicielka młodego pokolenia aktorów – Sophie Nélisse. W filmowej historii, rozgrywającej się w czasie II wojny światowej, Irena, narażając swoje życie, ratuje przed śmiercią dwunastu Żydów (m.in. przymusowych pracowników niemieckiej szwalni, z którymi zaprzyjaźniła się, pracując dla Niemców). Bohaterka była świadkiem wielu makabrycznych sytuacji, np. egzekucji żydowskiej rodziny oraz rodziny polskiej, która tę żydowską ukrywała. W konsekwencji okrucieństwa, które widziała, poprzysięgła że uratuje każde kolejne życie przed zagładą. Przysięgi swojej dotrzymała, czego jednym z dowodów była obecność na lubelskiej premierze dojrzałego dzisiaj mężczyzny, Romana Hallera – syna żydowskiego małżeństwa Idy i Lazara Hallerów ocalałych dzięki Irenie Gut. Ida i Lazar ukrywali się wraz z innymi Żydami w willi niemieckiego oficera. Hellerowa zaszła w ciążę, jednak ze względu na bezpieczeństwo wszystkich w kryjówce zdecydowała o usunięciu ciąży. To właśnie Irena przekonała ją, że to życie należy uratować.

Organizacja zdjęć zbiegła się z początkiem trwania wojny w Ukrainie. Wojny, której bliskość geograficzna zafundowała Polakom (także lublinianom) brak poczucia bezpieczeństwa. Mieszkańcy Lublina w sposób szczególny zaangażowali się w udzielenie wsparcia napływającym uchodźcom. To był dla wszystkich bardzo trudny czas. Ten moment miał również wpływ na realizację zdjęć do filmu. Atmosfera tamtych dni nie pozostała obojętna dla aktorów pracujących w tym czasie nad swoimi rolami.

Podczas konferencji prasowej towarzyszącej uroczystej premierze (ACKiM Chatka Żaka, Lublin, 17 kwietnia 2024), jedna z obecnych dziennikarek zapytała aktorów pracujących w czasie realnego zagrożenia o odczucia, jakie towarzyszyły im w budowaniu roli. Aktorzy obecni na konferencji potwierdzili, że atmosfera na planie była bardziej napięta, przejmująca, a ówczesne wydarzenia miały realny wpływ na ich kreacje. W szczególności podkreślali to aktorzy wcielający się w ukrywających się Żydów. Odgrywając swoje role, mieli w oczach obrazy z Ukrainy, obrazy ludzi kryjących się w schronach, piwnicach, szpitalach czy teatrze. Te wydarzenia, tak bardzo aktualne, miały bezpośredni wpływ, nie tylko na odtwarzane role, ale i na widzów. W filmie, obok Sophie Nélisse i Dougray’a Scotta, zobaczyć można znanych polskich aktorów: Andrzeja Seweryna, Elizę Rycembel, Filipa Kosiora, Tomasza Tyndyka, Rafała Mohra, Rafała Maćkowiaka. Polska reprezentacja aktorów, głownie młodego pokolenia, obecna była podczas lubelskiej, uroczystej premiery filmu.

Miasto Lublin dofinansowało produkcję kwotą 123 tys. złotych. Lubelski Fundusz Filmowy udzielił także ogromnego wsparcia w obszarze organizacji produkcji. Zadaniem LFF była pomoc w zorganizowaniu planu filmowego w szczególności w zakresie działań koordynacyjno-logistycznych związanych z lokacjami: pozyskanie zezwoleń, zamknięcie ulic oraz, co jest bardzo istotne, przy tego typu przedsięwzięciach budowanie dobrych relacji pomiędzy ekipą filmową a uczestnikami planu, mieszkańcami danej lokalizacji. Zdjęcia realizowano w Skansenie i na Starym Mieście. Filmowcy pojawili się na ulicach Rybnej i Noworybnej, Ku Farze, Grodzkiej, Królewskiej oraz na Rynku. Z mojej perspektywy bardzo żałuję, że produkcja (KK&Selekt Beata Pisula – obecna w Lublinie) nie zadbała o szeroką dystrybucję filmu, szczególnie w naszym mieście. Obraz w regularnej dystrybucji w naszym mieście można było zobaczyć jedynie w Kinie Bajka i Kinie CK w Centrum Kultury. Nie trafił więc do większego grona odbiorców, których w Lublinie ze względu na lokalny charakter produkcji, mogło być znacznie więcej. Bardzo jednak cieszy fakt, że obecnie film jest wyświetlany w USA, prawa do jego emisji wykupiło wiele państw na świecie, m.in. będzie wyświetlany w krajach arabskich.